چوب، فراوانترین ماده ی موجود در طبیعت است که از روزگاران گذشته مورد استفادهی بشر بوده است. انسان، از دیرباز با بهرهگیری از انواع چوبهای در دسترس، وسایل، ابزار و محصولات مورد نیاز خود را که به طور عمده جنبهی مصرفی داشته است را تولید و مورد استفاده در زندگی روزمره قرار داده است. طبعاً در این رهگذر با بهره گیری از ذوق و سلیقه و گاه مهارت و خلاقیت خود آثار هنری را هم پدیده آورده است.این مقاله به معرفی هنر خراطی میپردازد.
چوب، فراوانترین ماده ی موجود در طبیعت است که از روزگاران گذشته مورد استفادهی بشر بوده است. انسان، از دیرباز با بهرهگیری از انواع چوبهای در دسترس، وسایل، ابزار و محصولات مورد نیاز خود را که به طور عمده جنبهی مصرفی داشته است را تولید و مورد استفاده در زندگی روزمره قرار داده است. طبعاً در این رهگذر با بهره گیری از ذوق و سلیقه و گاه مهارت و خلاقیت خود آثار هنری را هم پدیده آورده است. از آن جا که چوب، ماده ای است که دارای قابلیتها، خواص و ویژگی های خاص بوده و هست لذا از دورترین زمان ها، در سرزمین ایران- به عنوان یکی از ممالکی که ذخیره چوب قابل اعتنایی را داشته است- هنرمندان با ذوق کشورمان نیز توانسته اند آثار ارزشمندی را تولید و عرضه دارند که بسیاری از آن هم اکنون زینت بخش موزه ها و دیگر مراکز هنری جهان است. هنرهای مرتبط با چوب در کشورمان به طور عمده شامل خراطی، کندهکاری،منبت کاری،مشبککاری، منبت – مشبک- ، معرق، نازککاری (ریزهکاری)، خاتمسازی،گرهچینی، حجمهای چوبی، سازه های چوبی، نقاشی روی چوب،لاکهای چوبی، منبت- معرق- ، سوخت روی چوب و... و سرانجام تلفیق چوب و فلز میشود.
خراطی، عبارت است از هنر تراش و شکل بخشیدن و صاف و صیقل کردن چوب در اثر حرکت دّوّرانی دستگاه خراطی.تولید محصولاتی نظیر عصا، نی و بدنه ی قلیان، مهرههای شطرنج، قنددان،شانهی چوبی، پایهی آباژور،چوبی رختی، وردنه، پایهی مبل و میز و... موضوع هنر خراطی است. خراطی از صنایع کهن و هنرهای پر پیشینهی کشورمان است و در حال حاضر، در مناطقی از کشورمان که چوب، مهمترین و عمدهترین مادهی اولیهی این «هنر- صنعت» پیدا می شود، رایج است. از جمله مراکز مهم تولید محصولات خراطی چوب میتوان به رشت،ارومیه، سقز، دزفول،چالوس، ساری، سنندج،اردبیل، تبریز، و تهران اشاره کرد. برای ساخت فرآورده های چوبی خراطی، مراحل مختلف و متعددی طی میشود که به ترتیب عبارت است از:
- انتخاب نوع چوب در ارتباط با محصول تولیدی
- برش چوب به وسیلهی ارّهی نواری و استفاده از رنده برای آن که چوب تقریباً به اندازهی مورد نیاز برای شیبی که ساخت آن مورد نظر است، درآید.
- بستن چوب بریده شده به دستگاه خراطی و گرد کردن آن و یا اصطلاحاً به صورت نیمهکاره در آوردن آن.
- چنانچه تولید محصولی تو خالی مورد نظر باشد، کار نیمهکاره را به وسیلهی سه نظام به دستگاه خراطی میبندند و توی آن را خالی می کنند.
- تکمیل کار نیمه کاره و پرداخت قسمت خارجی آن توسط مغار- در حالت حرکت دّوّرانی دستگاه خراطی- و سپس سمباده و نیز کلیر کاری محصول.
پس از انجام این مرحله، محصول،برای عرضه آماده است.
دریک کارخوب خراطی باید: