مهم ترین زیراندازهای سنتی ایران شامل حصیرزیرانداز ، نمد زیرانداز ، پلاس ،گلیم ، گبه ، زیلو ، قالی و جاجیم هستند. در سری مقالات "زیر اندازهای سنتی ایران" به طور خلاصه به معرفی هر یک از این هنرها میپردازیم. در قسمت 1 این مقاله به طور خلاصه در خصوص تعریف قالی، چگونگی بافت، تقسیم بندی طرح ها توضیح داده شد. در این بخش به ادامه معرفی طرح ها و مراکز بافت قالی اشاره میشود.
یکی از انواع تقسیم بندی های طرح طبقه بندی شرکت سهامی فرش ایران است که در زیر مشاهده میکنید:
4 – طبقه بندی شرکت سهامی فرش ایران
شرکت سهامی فرش ایران در سال 1352 ، طرح های عمده ی قالی ایران را در 19 گروه به شرح زیر طبقه بندی کرد :
طرح های آثار باستانی و ابنیه ی اسلامی ، طرح های شاه عباسی ،طرح های اسلیمی ( تصویر1)، طرح های افشان، طرح های اقتباسی ، طرح های بندی ( واگیره ای ) (تصویر 2) ، طرح های بته ای ، طرح های درختی (تصویر 3) ، طرح های ترکمن ( بخارا ) (تصویر4) ، طرح های شکارگاهی (تصویر5) ، طرح های قابی ( خشتی ) (تصویر 6)، طرح های گل فرنگ (تصویر 7) ، طرح های گلدانی (تصویر 8)، طرح های ماهی درهم ، طرح های محرابی (تصویر9) ، طرح های محرمات-در این طرح ها متن فرش از جهت طولی به چند ردیف موازی تقسیم می شود. درون این ردیف ها با نگاره هایی همچون بُته جِقه، انواع اسلیمی و یا ختایی و گل و برگ تزئین می شود(تصویر10). ، طرح های هندسی ، طرح های ایلی ( عشایری ) ، طرح های تلفیقی
تصویر1- طرح اسلیمی
تصویر2- طرح واگیره ای یا بندی
تصویر3- طرح درختی
تصویر4- طرح ترکمنی
تصویر5- طرح شکارگاه
تصویر6- طرح خشتی
تصویر7- طرح گل فرنگ
تصویر8- طرح گلدانی
تصویر9- طرح محرابی
تصویر10- طرح محرمات
از مراکز مهم قالی بافی ایران باید از تبریز ( و برخی از مناطق شهری ، روستایی و عشایری استان آذربایجان شرقی ، همچون هریس ، گوراوان ، مهربان ، بخشایش ، مرند ، مراغه و ... ) اصفهان ، کاشان ، نایین ، قم ، سنندج و بیجار ( در استان کردستان ) ، کرمانشاه و سنقر کلیایی ( در استان کرمانشاه ) ، ارک ، کرمان و راور و افشار ( در استان کرمان ) ، ترکمن صحرا ، قشقایی و شیراز ( در استان فارس ) ، همدان و چهارمحال و بختیاری نام برد . اما خوشبختانه قالی در تمامی شهرها ، همه ی مناطق عشایری و بسیاری از روستاها ( حدود 28000 روستا ) بافته می شود . گفتنی است که امروزه شهر تهران نیز به مرکزی برای بافت قالی های نفیس و من جمله تابلو فرش تبدیل شده است .
منابع: یاوری، حسین، شناخت صنایع دستی ایران، تهران، مهکامه، 1393