باتیک

کلاقه‌ای هنری است که طی آن منسوجات را بدون وسایل چابگری طرح و نقش به صورت انبوه با روش های خاصی رنگ آمیزی و نقش اندازی می‌کنند. در این هنر، قسمتهایی از پارچه را با ماده‌ای مقاوم که مانع از نفوذ رنگ به پارچه می‌شود، می‌پوشانند تا با روشی خاصی، نقوش دلخواه را بروی پارچه ایجاد کنند. ریشه‌ی چاپ کلاقه‌ای به «چاپ باتیک»Batik-printبر می‌گردد که واژه‌ای جاوه‌ای است.«باتیک» به معنای «چاپ مقاوم» است و حدود 2000 سال پیش مردم قبایل جاوه کشف کردند که عصاره‌ی بعضی درختان از نفوذ رنگ به داخل پارچه جلوگیری می کند و بدین ترتیب ابتدا یک روش مقاوم ابتدایی به وجود آمد و سپس تبدیل به روش نقاشی و چاپ باتیک شد.

مواد اولیه‌‌ی مصرفی در این نوع چاپ مشتمل است بر: پارچه‌ی ابرشیم طبیعی، ماده‌ی مقاوم (واکس) و رنگ. برای تهیه‌ی واکس، مواد مختلف همچون پیه، پارافین، موم و کُلُفن را با نسبت‌های معین باهم ترکیب می کنند. چاپ باتیک می‌تواند به صورت نقاشی که به «نقاشی باتیک» مشهور است هم انجام شود ولی در روش مهرگذاری (مُهر زنی) مراحل زیر طی می‌شود:

1-ابتدا واکس یا ماده‌ی مقاوم را که حاوی موم، سقز و پارافین است، به صورت مذاب آماده می‌کنیم.

2-مُهر را در داخل مایع مذاب می گذاریم تا کمی گرم شود.

3-پارچه‌ی مورد نظر را که قبلاً سفید گری و صمغ‌گیری شده است، بر روی پتو یا اسفنج پهن کرده، چروک آن را گرفته، صاف روی میز قرار می‌دهیم.

4-با مداد کم رنگ حدود نقش‌ها را بر روی پارچه مشخص می‌کنیم.

5-سپس با یک دست گوشه‌ی پارچه را گرفته، مُهر را بروی پارچه می‌گذاریم تا نقش مُهر بر روی پارچه برگردان شود.

باید دقت داشت که در این حالت پارچه حرکت نکند و به پتو نچسبد. برای این منظور قسمتی از پارچه را که با دست گرفته‌ایم کمی بالا می‌بریم تا موم از پتو جدا شود.

6-حالا اگر پارچه را در حمام رنگ داخل کنیم قسمتهای مُهر خورده، رنگ را جذب نخواهد کرد.

7-در مرحله‌ی نهایی، ابتدا کار را پارافین‌گیری کرده، سپس در بنزین قرار می‌دهیم تا اثر ماده‌ی مقاوم و چربی از روی پارچه محو شود.

از مراکز مهم چاپ کلاقه‌ای باید از تبریز، اسکو- در استان آذربایجان شرقی- و تهران ذکر نام کرد. ضمن آن از مراکز مهم چاپ باتیک در دنیا باید از اندونزی، مالزی، تایلند، چین، هند، پاکستان و سری لانکا نام برد.

آثار طراحی شده به روش باتیک